रोजगार नियमन व सेवाशर्ती

इमारत व इतर बांधकाम कामगारांच्या रोजगार व सेवाशर्तीचे नियमन करण्यासाठी व त्यांच्या सुरक्षा, आरोग्य व कल्याणासाठी उपाययोजना करण्याकरीता खालील अधिनियम / नियम केंद्र व राज्य शासनाने निर्गमित केले आहेत.

• इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याण उपकर कायदा, 1996
• इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याण उपकर अधिनियम, 1998
• इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार व सेवाशर्ती नियमन) कायदा, 1996
• इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार व सेवाशर्ती नियमन) केंद्रीय अधिनियम, 1998
• महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार व सेवाशर्ती नियमन) अधिनियम, 2007

बांधकाम कामगार नोंदणी

• सन २००१ च्या जनगणनेनुसार राज्यात एकुण सुमारे १४.०९ लाख इतके बांधकाम कामगार आहेत. तथापीअधिकृत आकडेवारी जाहीर झाली नाही. सन २०११ च्या जनगणनेनुसार लोकसंख्येत १५.९९% झालेली वाढ विचारात घेता ढोबळमानाने बांधकाम कामगारांची संख्या १७.५० लाख इतकी अपेक्षित आहे.
• राज्यात नोव्हेंबर २०१६ अखेर ५.६२ लाख बांधकाम कामगारांची लाभार्थी म्हणून मंडळात नोंदणी झाली असून त्यातील २.९९ लाख कामगारांची नोंदणी जीवित आहे.
• महाराष्ट्राची आर्थिक पाहणी, २०१५-१६ मधील माहितीनुसार राज्यात १.०२ लाख बांधकाम आस्थापना अस्तित्वात आहेत.
• स्वयंपूर्ण त्रिपक्षीय मंडळ दि. ०१.०५.२०११ रोजी स्थापन झाल्यानंतर दि. ०३.११.२०११ रोजी लाभार्थ्याकडून अंशदान घेण्याबाबतची अधिसूचना निर्गमित करण्यात आली
• तद्नंतर कामगारांची नोंदणी प्रक्रिया कामगार आयुक्त कार्यालयातील उपलब्ध मनुष्यबळाद्वारे लागलीच सुरु करण्यात आली.

नोंदणी पात्रता निकष

1. १८ ते ६० वर्षे वयोगटातील बांधकाम कामगार
2. मागील बारा महिन्यांमध्ये 90 दिवसांपेक्षा जास्त दिवस बांधकाम कामगार म्हणून काम केलेले कामगार

नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे

मंडळात नोंदणी करण्याकरीता फॉर्म – V भरुन खालील प्रमाणे दस्तऐवजासह अर्ज सादर करणे अनिवार्य आहे…

1. वयाचा पुरावा
2. 90 दिवस काम केल्याचे प्रमाणपत्र
3. रहिवासी पुरावा
4. ओळखपत्र पुरावा
5. पासपोर्ट आकाराचे 3 फोटो

नोंदणी फी – रू. 1/- व वार्षिक वर्गणी रू. 1/-

इमारत व इतर बांधकाम कामगार अधिनियमातील महत्वाच्या तरतूदी

• इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार नियमन व सेवाशर्ती) अधिनियम, १९९६ (१९९६ चा २७) च्या कलम ६२ व कलम ४० द्वारे प्रदान करण्यात आलेल्याअधिकाराचा वापर करुन, महाराष्ट्र शासनानेमहाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार ( रोजगार नियमन व सेवाशर्ती ) नियम, २००७ तयार केले असून, दिनांक १ मे २०११ रोजी त्रिपक्षीय महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ या त्रिपक्षीय मंडळाची स्थापना केलेली आहे.

• इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याण उपकर अधिनियम, १९९६ च्या कलम ३ (१) अनुसार व केंद्र शासनाच्या कामगार मंत्रालयाने निर्गमित केलेल्या दि. २६ सप्टेंबर १९९६ च्या अधिसूचनेनुसार, जमिनीची किंमत वगळून बांधकाम खर्चाच्या १% दराने उपकर वसूल केला जात आहे.

• सदरील उपकर वसुलीसाठी बांधकामास परवानगी देणाऱ्या स्थानिक स्वराज्य संस्था, शासकीय कार्यालये व शासकीय उपक्रम यांच्या अधिकाऱ्यांना अधिकार दिलेले आहेत तसेच महाराष्ट्र शासन, उद्योग, उर्जा व कामगार विभाग यांच्या दि. १६ एप्रिल २००८ रोजीच्या अधिसूचने अन्वये या विभागातील अधिकाऱ्यांची उपकर वसुली अधिकारी, निर्धारण अधिकारी व अपिलीय प्राधिकारी म्हणून नियुक्ती करण्यात आलेली आहे.

• उपकर निर्धारण अधिकाऱ्याने उपकराचे निर्धारण व उपकर वसुली अधिकाऱ्याने उपकर वसूल करून मंडळाकडे ३० दिवसांच्या आत विहित प्रपत्रासह भरणा करणे आवश्यक आहे.

• कोणत्याही दिवशी १० किंवा त्यापेक्षा जास्त कामगार कामावर ठेवणाऱ्या अशा सर्व आस्थापना की, ज्यात केंद्र व राज्य शासनांच्या संस्था, स्वायत्त संस्था, सिंचन, रेल्वे, विमान प्राधिकरण, म्हाडा, सिडको, एम.आय.डी.सी., सर्व नगरपालिका महानगरपालिका, टेलिफोन, विद्युत पारेषण, पूर नियंत्रण, बोगदे, पूल, इमारत, रस्ते, मार्ग, नेव्हीगेशन काम, तेल व वायूची जोडणी टाकणे, वायरलेस / रेडीओ / टेलिव्हिजन टॅावर्स इ. बांधकामे करणाऱ्या सर्व आस्थापनांचा समावेश होतो.

उपकर माहिती

उपकराची तरतूद

इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याण उपकर अधिनियम 1996 च्या कलम 3 (1) अनुसार केंद्र शासनाने अधिसूचना क्र. एसओ 2899, दिनांक 26 सप्टेंबर 1996 अन्वये बांधकामाच्या एकूण मुल्याच्या (जमिनीचे मुल्य वगळून) 1% दराने उपकर गोळा करण्याचे आदेश निर्गमित केले आहेत.
या अनुषंगाने शासन उद्योग, उर्जा व कामगार विभाग, परिपत्रक क्रमांक बीसीए 2007/ प्र. क्र. 788/ कामगार 7-अ, दिनांक 26.10.2009, शासन निर्णय क्रमांक बीसीए 2009/ प्र. क्र. 108/ कामगार 7-अ, दिनांक 17.06.2010 व शासन निर्णय क्रमांक बीसीए 2009/ प्र. क्र. 108/ कामगार 7-अ, दिनांक 21.07.2011 अन्वये इमारत व इतर बांधकाम (रोजगार व सेवाशर्ती नियमन) अधिनियम, 1996 तसेच इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याण उपकर अधिनियम 1996 अंतर्गत शासकीय कामावरील उपकर वसूल करावयाची कार्यपध्दती निश्चित करणेत आली आहे.
उपकराची रक्कम ही प्राप्त झाल्यापासून 30 दिवसांच्या आत मंडळाच्या बँक खात्यात जमा करावयाची आहे.

उपकर कसा भरावा

उपकराची रक्कम ही सेंट्रल बँक ऑफ इंडिया, बी. के. सी. शाखा, प्लॉट क्र. सी-6, ‘बी’ ब्लॉक, बांद्रे (पूर्व), मुंबई -400 051 या राष्ट्रीयकृत बँकेत मंडळाच्या चालू खाते (Current Account) 3671178591, आय.एफ.सी. (IFSC) कोड – CBIN0282611 मध्ये “महाराष्ट्र इमारत व इतर बांधकाम कामगार कल्याणकारी मंडळ, मुंबई” (Maharashtra Building and other Construction Workers Wel fare Board, Mumbai) यांचे नांवे धनाकर्षाने/RTGS/NEFT ने बँकेत जमा करण्यात यावा. उपकराच्या रक्कमा धनादेशाने स्विकारल्या जाणार नाहीत. रक्कम जमा करण्याकरीता चलन नमुना व सेंट्रल बँक ऑफ इंडियाच्या विविध शाखांचा तपशील या वेबसाइटवर उपलब्ध आहे.

उपकर न भरल्यास दंड

निर्धारित रकमेवरती दिलेल्या कालावधीत कलम ३ अंतर्गत नमूद केल्याप्रमाणे उपकराची रक्कम न भरल्यास, निर्धारित रकमेवर प्रती महिना २% दराने वसुली किंवा उपकराच्या रकमेइतका दंड आकारण्याची तरतूद आहे.

उपकर कोणाकडे भरावयाचा

इमारत व इतर बांधकामास परवानगी देणाऱ्या स्थानिक स्वराज्य संस्था, शासकीय कार्यालये व शासकीय उपक्रम यांच्या प्राधिकृत अधिकाऱ्याकडे उपकर भरावा.

आस्थापना / बांधकाम मालक / विकासक नोंदणी

महाराष्ट्राची आर्थिक पाहणी, २०१५-१६ मधील माहितीनुसार राज्यात १.०२ लाख बांधकाम आस्थापना अस्तित्वात आहेत.
इमारत व इतर बांधकाम कामगार (रोजगार नियमन व सेवाशर्ती) अधिनियम, १९९६ च्या कलम (७) अन्वये सदर अधिनियम लागू असलेल्या सर्व आस्थापनांनी नोंदणी करून घेणे अनिवार्य आहे.